Evliya Çelebi

On ciltlik büyük gezi eseri seyahatnamesi ile milletlerarası bir üne kavuşan Evliya Çelebi, 25 Mart 1611’de İstanbul’da Unkapanı’nda doğdu. Sarayda kuyumcubaşılık etmiş Derviş Mehmet Ağa adında bir zatın oğlu.

Bursa’dan dönen Evliya, kısa bir İzmit yolculuğu, peşinden 1640 Eylül’ünde Trabzon Valiliği'ne tayin edilen Ketenci Ömer Paşa’nın kethüdası olarak deniz yoluyla Trabzon’a gider.

Evliya Çelebi, Nisan 1645’te Girit seferine çıkan Yusuf Paşa kumandasındaki kuvvetlere katıldı. Kasım ortalarında yine İstanbul’a döndü. Ertesi yıl, Erzurum Beylerbeyliği’ne tayin edilen Defterdarzade Mehmed Paşa’ya müezzin ve musahip olarak Erzurum’a gitti.

Evliya Çelebi, İstanbul’a dönüş yolundadır. Ankara yakınlarında Sarıalan Beli’ni aşmaktadırlar ki bir tipiye tutulurlar. Asker perişan olur, herkes birbirini kaybeder.

Çelebi, İstanbul’da kısa bir süre kaldıktan sonra Şam’a gitmek üzere Üsküdar’da beklerken Kara Haydaroğlu’nun yakalanıp İstanbul’a getirildiğini görecek, onunla tekrar görüşecektir.

Evliya Çelebi, Kartal, Pendik, Gebze, Tuzla, İznik gibi evvelce de geçtiği ve anlattığı yerlerden geçerek gördükleri üzerine yeni yeni bilgiler topluyor, seyahatnamesinin üçüncü cildini hazırlıyordu.

Murtaza Paşa ve askerleri ile Evliya Çelebi, daha sonra Antakya, Hama, Humus şehirlerinden geçerek İstanbul’dan ayrılışlarının ikinci ayında Şam'a ulaştılar.

Şam Valisi Murtaza Paşa’dan İstanbul’a, sadrazama mektuplar getirmiş olan Evliya Çelebi, 7 Temmuz 1649’da Celâlilerin Üsküdar önlerinde hükümet kuvvetlerine yenildiklerini gördükten sonra tekrar Şam’a dönmek üzere yola çıktı.

Evliya Çelebi çeşitli görevlerle Sayda’ya, Saft’a, Şam askeriyle Gürcistan memleketlerine, Lübnan, Sur, Akka, Gazze, Yafa ve Humus şehirlerine gitti. Suriye ve Filistin’in birçok yerlerini gördü.

Evliya Çelebi, Melek Ahmed Paşa’ya müezzinbaşı ve musahip oldu. Tam Bağdat’a hareket etmek üzereydiler ki IV. Mehmed, Melek Ahmed Paşa’yı sadrazamlıkla İstanbul’da alıkoydu. Melek Ahmed Paşa sadarette bir yıl kaldı. 1651 Eylül’ünde azledilerek Rumeli Beylerbeyliği’ne tayin edildi.

IV. Mehmed’in Halep valiliğinden sadrazamlığa tayin ettiği İbşir Paşa, İstanbul’a gelmemekte, büyük bir ordu topladı, devlete isyan ederek celali olacağı haberlerinden korkulmaktadır. Melek Ahmed Paşa, İbşir Paşa’ya Evliya Çelebi’yi gönderir, paşanın gizli niyetlerini öğrenip geri dönmesini söyler.

İbşir Paşa, İstanbul’a tayininden ancak altı ay sonra, devamlı ısrar üzerine ve bir hileye kurban gitme korkuları içinde gelmiştir. Üsküdar’dan karşıya geçip padişah huzuruna çıkmadan önce adamlarına tetikte olmalarını tembih eder.

İbşir Paşa gelince Melek Ahmed Paşa sadrazam kaymakamlığından ayrıldıysa da İbşir Paşa, devletin yönetiminde birkaç gün Melek Ahmed Paşa ile beraber çalıştı ama sonra kendi bildiğini iş görmeye başladı.

Melek Ahmed Paşa sonunda eşi Kaya Sultan’ı hasta bırakarak İstanbul’dan ayrılmak zorunda kaldı. Yol hazırlıklarını görüp gitmek üzereydi ki Evliya Çelebi’yi yanına çağırdı.

Çelebi, Van'a doğru yola çıktı. Bu gidişinde Malatya, Diyarbakır, Mardin şehirlerini etraflıca görüp yazmak imkanlarını buldu.

Paşa ve maiyeti, Bitlis’te 10 gün kaldılar. Misafirlikleri bitecek ve Melek Ahmed Paşa ile Evliya Çelebi Van’a hareket edecekler.

Vali Melek Ahmed Paşa ile Evliya Çelebi, hicri 1065 senesi Cemaziyelevveli başlarında İstanbul’dan hareketle Recep sonlarında, yani Mayıs 1655’te Van’a vardılar.

1655 yazında vezir Melek Ahmed Paşa, Van valisi iken Bitlis hakimi Abdal Han’a savaş açtı, hanı yenerek yerine hanın oğlu Ziyaeddin’i Bitlis’e hakim tayin etti.

Van Valisi Melek Ahmed Paşa ile Evliya Çelebi, Bitlis’teki kargaşalık yatıştıktan sonra elçilikle Van’dan İran’a, oradan da Bağdat ve Basra’ya gitti.

Çelebimiz, Van Valisi Melek Ahmed Paşa’nın elçisi olarak İran’a oradan da Bağdat’a gitmişti. Sekiz ay süren bu geziden sonra yine Van’a döndü.